Czy wiesz, że większość dzieci rodzi się z bardzo dobrą pamięcią? Wystarczy tylko mądrze wspierać malca w rozwoju, a można zdziałać naprawdę wiele.

Dobra pamięć to przecież podstawa, jeśli chodzi o łatwość uczenia się, kojarzenia, sukcesów nie tylko w szkole…

Pamięć rozwija się już w życiu płodowym. Pełną dojrzałość w tym zakresie człowiek osiąga dopiero około 15. roku życia. Między tymi dwoma punktami rozpościera się całe morze możliwości ? to, jak ją w tym okresie u dziecka będziemy rozwijać i wspierać, zaprocentuje w przyszłości. Mózg kilkulatka jest bardzo plastyczny! Co można zrobić?

Rozwój pamięci dziecka zależy od warunków jego życia. Wiek przedszkolny odgrywa ważną rolę w całym rozwoju pamięci człowieka. Pojemność pamięci u dziecka w tym okresie powiększa się szybko, związana jest ona w dużej mierze z działalnością dziecka; najwięcej nowych faktów i słów zapamiętuje ono w zabawie. Początkowo pamięć ma charakter mimowolny, zaś pamięć dowolna zaczyna się dopiero rozwijać.

Pod koniec wieku przedszkolnego pojawiają się u dzieci zaczątki pamięci dowolnej. Sprzyjają jej sytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieś polecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące je nakazy i zakazy. Ćwiczenia pamięci dowolnej odbywają się też w toku zabaw dydaktycznych i gier z regułami, podczas przygotowania wierszyków czy piosenek na jakąś uroczystość w przedszkolu.

Nie ulega wątpliwości, iż dzieci starsze pamiętają lepiej niż dzieci młodsze. Zdaniem psychologów za rozwojowe usprawnianie pamięci odpowiedzialne są trzy czynniki:

• częstsze stosowanie przez starsze dzieci tzw. strategii pamięciowych,
• rozleglejsza wiedza o pamięci u dzieci starszych,
• silniejsze struktury poznawcze występujące u dzieci starszych.

Strategie pamięciowe są to techniki stosowane przez ludzi w celu zapamiętania. Do często stosowanych strategii należą: powtarzanie informacji, które mają być zapamiętane, organizowanie (łączenie) informacji w kategorie pamięciowe oraz wiązanie informacji w ogólniejszy obraz lub historyjkę. W wielu zadaniach pamięciowych dzieci w wieku poniżej 5-6 lat nie ujawniają zachowań strategicznych. Jednak jeżeli zadanie jest wystarczająco proste to nawet małe dzieci (2, 3-letnie) potrafią zastosować bardzo proste strategie. Przykładem sytuacji, w której już 3-latek stosuje strategię pamięciową jest zabawa polegająca na zapamiętywaniu, w którym z kilku pojemników nauczycielka schowała zabawkę. W okresie odroczenia dziecko wpatruje się we właściwy pojemnik lub zaznacza go palcem.

Innym czynnikiem wpływającym na usprawnianie pamięci jest wiedza o pamięci, czyli metapamięć. W jej skład wchodzi wiedza o pamięci jako takiej (np. dziecko wie, że łatwiej jest zapamiętać listę krótką niż długą) oraz wiedza o swojej własnej pamięci (dziecko wie, ile zapamiętało). Badania przedstawione w literaturze przedmiotu dowodzą, iż dziecko 5,6-letnie wie, że zapamiętywanie znanych elementów jest łatwiejsze niż elementów nowych, nieznanych, że rozpoznawanie jest łatwiejsze od reprodukcji itp. Posiada więc pewien zakres wiedzy o pamięci jako takiej. Równocześnie jednak zazwyczaj zbyt optymistycznie ocenia swoje własne umiejętności pamięciowe, przewidując np. że będzie w stanie odtworzyć wszystkie elementy z dziesięcioelementowej listy, co jest nieosiągalne.

Powstaje pytanie, jak metapamięć wpływa na rozwój pamięci dziecka? Otóż dziecko posiadając obiektywną wiedzę o swojej własnej pamięci potrafi wybrać najkorzystniejszą strategię pamięciową, potrafi podjąć decyzję, na co zwrócić uwagę podczas zapamiętywania.

Reasumując można powiedzieć, że pamięć dziecka w wieku przedszkolnym ma charakter mimowolny, gdyż nie stawia sobie ono świadomie zadań zapamiętania czegoś. Jednak już pod koniec tego okresu rozwojowego można zaobserwować zaczątki pamięci dowolnej, przy czym jako pierwsza pojawia się chęć przypomnienia sobie czegoś, co byłoby potrzebne w toku konkretnego działania, dopiero później występuje zamiar zapamiętania i wyuczenia się na pamięć.

Wiek przedszkolny to okres, w którym u dziecka rozwija się zarówno pamięć świeża (bezpośrednia), jak i pamięć trwała. Doświadczenie indywidualne, o którego związku z pamięcią wspomniałam już wcześniej, kształtuje się głównie dzięki pamięci trwałej.

Pomiędzy 3 a 7 rokiem życia obserwować można znaczny postęp w dziedzinie rozwoju takich cech pamięci jak: trwałość, wierność, pojemność i gotowość.

Dziecko w wieku przedszkolnym ma bardzo plastyczny mózg, szybko i łatwo się uczy. Wykorzystaj ten czas i rozwijaj pamięć swojego dziecka. Poniżej propozycje ćwiczeń i zabaw rozwijających  jego pamięć.

Ćwiczenia usprawniające pamięć i koncentrację uwagi:

• Zabawy wprowadzające sekwencje, np.

–    głuchy telefon (dziecko ma dokładnie powtórzyć zdanie, które usłyszało)
–    powtórz numer telefonu (zaczynamy od 3,4 cyfr ? dziecko ma je powtórzyć)
–    jedziemy na wycieczkę: zabawę zaczynamy mówiąc ?jedziemy na wycieczkę i zabieramy…?. Wymyślamy  i wymieniamy na zmianę z dzieckiem rzeczy, jakie zabieramy na wycieczkę powtarzając przy tym już te wcześniej wymienione, np.
mama: ?Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak?
dziecko: ?Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak i namiot?
mama: ?Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot i piłkę?
dziecko: ?Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot, piłkę i koc? itd.
Można wprowadzać różne odmiany tej zabawy poprzez zmianę początkowych zdań, np. ?Jesteśmy w sklepie i kupujemy…?, ?Na urodziny Paweł dostał…?

• Rymowanki ? nauka krótkich rymowanych wierszyków, wyliczanek, również z wprowadzaniem towarzyszących temu gestów
• Wymieniamy ciąg słów. Na ustalone wcześniej słowo lub grupę słów dziecko ma klasnąć np. na słowo: lampa lub na nazwy kolorów, potraw itp.
• Nazywamy szybko i wskazujemy na sobie części ciała. Dziecko ma je wskazywać na sobie. Dla zmylenia co jakiś czas wskazujemy część ciała inną niż wymieniamy ? zadaniem dziecka jest wskazywać prawidłowo na podstawie usłyszanej instrukcji słownej.
• Dziecko kładzie się lub siada wygodnie i słucha uważnie odgłosów z otoczenia, a potem ma je wymienić. Zadanie można utrudnić poprzez nakazanie wymienienia odgłosów w kolejności, w jakiej się pojawiały (możemy sami ?produkować? różne odgłosy- np. skrzypienie drzwi, stukanie, szuranie, szeleszczenie gazetą itd.)
• Podaj kolejność: za parawanem układamy w rzędzie kilka przedmiotów, odsłaniamy, dziecko przygląda się przedmiotom zapamiętując ich kolejność. Ponownie zasłaniamy parawan a zadaniem dziecka jest wymienienie przedmiotów w kolejności
• Pokazujemy dziecku ilustrację i prosimy aby przez 30 sekund uważnie jej się przyglądało. Następnie zabieramy rysunek i prosimy o odpowiedzenie na różne pytania dotyczące tego co znajdowało się na obrazku.
• Powtarzamy dziecku 10 razy pewną sekwencję słów (na przykład: KOMIN, KACZKA, KANAPA, KRZESŁO, KROWA, KOT, KACZKA, KOGUT, KURA), a następnie prosimy aby powtórzyło wyrazy w tej samej kolejności
• Wystukujemy dziecku pewien rytm a następnie prosimy aby powtórzył. Przeprowadzamy kilka prób
• Czytamy /opowiadamy dziecku krótką historyjkę i prosimy o uważne przysłuchiwanie się. Przykład: ?dzieci zbudowały zamek z piasku, zrobiły mu dwie bramy, trzy wieże, na jednej z nich powiewała chorągiew. Był piękny słoneczny dzień. Dzieci śmiały się, bawiły foremkami, lepiły kule z piasku. Aż mama zawołała ich na obiad. Po południu, gdy Tomek wrócił do piaskownicy zobaczył, że połowa zamku jest zburzona. Bardzo się tym zmartwił i postanowił szybko odbudować zamek?.

Po wysłuchaniu całego opowiadania prosimy dziecko o odpowiedzenie na kilka pytań:

– z ilu kul zrobimy był bałwan?
– ile miał guzików?
– z czego dzieci zrobiły nos bałwanka?
– kto pierwszy zauważył, że bałwan zniknął?
– dlaczego mama zawołała dzieci do domu? Itp.

• Memory  – to klasyczna znana chyba wszystkim gra. Nazwa pochodzi od angielskiego słowa memory ? czyli pamięć. Gra polega na łączeniu w  pary, zapamiętywaniu gdzie ukryte są takie same obrazki. Najlepiej by obrazki przedstawiały  zwierzęta, pojazdy, zabawki, rzeczy bliskie dziecku.  Najprostsze wersje przeznaczone są już dla 3 latków. Starsze dzieci doskonale poradzą sobie z większą ilością obrazków. Memory to gra wciągająca na długie godziny całą rodzinę.
• Gry planszowe ?  to zabawa poprawiająca pamięć dzieci od 4 roku życia. Gry planszowe takie jak warcaby, szachy, grzybobranie, chińczyk, młynek  uczą dzieci planowania ruchu, przewidywania reakcji przeciwnika, rozważania różnych opcji rozgrywki, rozwijają umiejętność zapamiętywania poszczególnych sytuacji oraz poprawiają zdolność logicznego myślenia, która kształtuje się od 5 roku życia.
• Skojarzenia ? gra w skojarzenia rozwija pamięć, koncentrację, spostrzegawczość dziecka. Polega na dobieraniu w pary obrazków, które do siebie pasują, lub wyszukiwaniu w zbiorze tego obrazka, który nie pasuje do pozostałych.
• Zagadki ? uczą dziecko logicznego myślenia, przygotowują do rozwiązywania problemów, wzbogacają słownictwo oraz uczą formułować odpowiedzi na zadane pytania.
• Czytanie bajek ? czytaj dziecku przez kilka dni pod rząd tą samą bajeczkę, najlepiej tuż przed zaśnięciem,  a przekonasz się jak doskonale ćwiczysz jego pamięć kiedy maluch zarecytuje ci znane fragmenty tekstu  z pamięci.

Dbaj o sen dziecka

Działa on jak komputerowa komenda ?zapisz?. A także: ?segreguj i układaj?. To właśnie podczas snu utrwalają się wiadomości, które w dzień wpadły do główki. 3-latek powinien spać 11 godzin na dobę, starszak ? 10. Nie rezygnujcie z drzemki wciągu dnia, jeśli smyk robi się śpiący. Jego mózg najwyraźniej potrzebuje tego dodatkowego czasu na ułożenie wiadomości.

Podawaj dziecku orzechy i jajka

Orzechy to źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), niezbędnych do prawidłowego rozwoju układu nerwowego, bogactwo witamin z grupy B, potrzebnych dla prawidłowej pracy mózgu, oraz skarbnica magnezu, który poprawia koncentrację i pamięć. Orzechy są też źródłem białka koniecznego do produkcji neuroprzekaźników. Z tego względu nazywane są owocami pamięci.  Pamięć poprawia również lecytyna, której szczególnie dużo jest w żółtku jaja.

Zapewnij dziecku jak najwięcej ruchu na dworze

Najkorzystniejsze dla mózgu są te zajęcia, które wymuszają naprzemienny rytmiczny ruch kończyn: jazda na rowerze, pływanie, gimnastyka artystyczna, taniec, jazda konna, a także energiczne spacery, np. z użyciem kijów do tzw. nordic walking.

Zebrała i opracowała: H. Skup